متره و برآورد پروژه های عمرانی | راهنمای جامع و کاربردی

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چگونه هزینه‌های یک پروژه ساختمانی عظیم پیش‌بینی و کنترل می‌شود؟ یا اینکه چگونه می‌توان از هدر رفت منابع در یک پروژه عمرانی جلوگیری کرد؟

پاسخ این سوالات در دو مفهوم کلیدی نهفته است: متره و برآورد.

این دو ابزار قدرتمند، ستون فقرات مدیریت پروژه‌های عمرانی هستند و نقش حیاتی در موفقیت آن‌ها ایفا می‌کنند.

در این مقاله جامع، به دنیای جذاب متره و برآورد سفر می‌کنیم و با مفاهیم، مراحل، ابزارها و نکات کلیدی آن آشنا می‌شویم.

اگر می‌خواهید به یک متخصص در مدیریت پروژه‌های عمرانی تبدیل شوید و یا به دنبال اطلاعات جامع و کاربردی در این زمینه هستید، این مقاله برای شماست. با ما همراه باشید تا به تمامی سوالات شما در مورد متره و برآورد پاسخ دهیم.

متره و برآورد چیست؟

متره و برآورد دو مفهوم کلیدی و حیاتی در صنعت ساختمان و پروژه‌های عمرانی هستند که به پیش‌بینی و کنترل هزینه‌ها کمک می‌کنند. این دو فرایند به صورت مکمل در کنار هم قرار می‌گیرند و نقشی اساسی در موفقیت پروژه‌ها ایفا می‌کنند.

1. تعریف متره

متره به معنای اندازه‌گیری و محاسبه مقادیر مصالح، تجهیزات و نیروی انسانی مورد نیاز برای اجرای یک پروژه است. این فرایند شامل بررسی نقشه‌ها، مشخصات فنی و استانداردها می‌شود تا بتوان به یک برآورد دقیق از مقادیر مورد نیاز رسید. متره می‌تواند به دو صورت کلی انجام شود:

• متره باز: در این روش، مقادیر هر آیتم به صورت جزئی و با ذکر جزئیات محاسبه می‌شود. این روش دقیق‌تر است اما زمان‌برتر می‌باشد.
• متره بسته: در این روش، مقادیر به صورت کلی و با استفاده از فرمول‌ها و جداول استاندارد محاسبه می‌شود. این روش سریع‌تر است اما دقت کمتری دارد.

2. تعریف برآورد

برآورد به معنای تخمین هزینه‌های یک پروژه بر اساس مقادیر به دست آمده از متره است. در این فرایند، قیمت واحد هر آیتم در نظر گرفته شده و با توجه به مقادیر آن، هزینه کل پروژه محاسبه می‌شود. برآورد می‌تواند به دو صورت کلی انجام شود:

• برآورد اولیه: این برآورد در مراحل اولیه پروژه و با اطلاعات محدود انجام می‌شود. هدف از این برآورد، تخمین کلی هزینه‌ها و امکان‌سنجی پروژه است.
• برآورد تفصیلی: این برآورد در مراحل طراحی و با اطلاعات دقیق‌تر انجام می‌شود. هدف از این برآورد، تعیین دقیق هزینه‌ها و کنترل بودجه پروژه است.

3. کاربرد متره و برآورد در پروژه‌های عمرانی

متره و برآورد کاربردهای فراوانی در پروژه‌های عمرانی دارند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• تعیین بودجه پروژه: با استفاده از متره و برآورد می‌توان هزینه‌های پروژه را پیش‌بینی کرده و بودجه مورد نیاز را تعیین کرد.
• کنترل هزینه‌ها: با مقایسه هزینه‌های واقعی با برآورد اولیه می‌توان انحرافات را شناسایی کرده و اقدامات اصلاحی را انجام داد.
• مدیریت منابع: با استفاده از متره می‌توان مقادیر مصالح و نیروی انسانی مورد نیاز را پیش‌بینی کرده و منابع را بهینه مدیریت کرد.
• برنامه‌ریزی پروژه: با استفاده از متره و برآورد می‌توان زمان‌بندی پروژه را تعیین کرده و فعالیت‌ها را به صورت بهینه زمان‌بندی کرد.
• مناقصات و قراردادها: متره و برآورد مبنای اصلی برای تهیه اسناد مناقصه و انعقاد قراردادها هستند.

در کل، متره و برآورد ابزارهایی قدرتمند برای مدیریت پروژه‌های عمرانی هستند که به کاهش ریسک‌ها، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت پروژه‌ها کمک می‌کنند.

انواع متره

در پروژه‌های عمرانی، متره به دو روش اصلی انجام می‌شود: متره بسته و متره باز. هر یک از این روش‌ها مزایا و معایب خود را دارند و بسته به شرایط پروژه، یکی از آن‌ها انتخاب می‌شود.

1. متره بسته

متره بسته، که به آن متره مقطوع یا فهرست بهایی نیز گفته می‌شود، روشی است که در آن مقادیر کار بر اساس فهرست بها از پیش تعیین‌شده محاسبه می‌شوند. فهرست بها سالانه توسط سازمان‌ برنامه و بودجه ارائه می‌شود و شامل قیمت واحد برای هر آیتم کاری است. آخرین فهرست بها منتشر شده توسط سازمان برنامه و بودجه، فهرست بها 1403 می باشد.

در متره بسته، مهندس مترور تنها مقادیر هر آیتم را از روی نقشه‌ها و مشخصات فنی استخراج کرده و آن‌ها را در قیمت واحد مربوطه ضرب می‌کند تا هزینه کل هر آیتم و در نهایت کل پروژه به دست آید.

مزایای متره بسته

• سرعت و سهولت: این روش نسبت به متره باز سریع‌تر و ساده‌تر است زیرا نیازی به محاسبه جزئیات قیمت‌ها نیست.
• پیش‌بینی‌پذیری: هزینه‌های پروژه با استفاده از این روش قابل پیش‌بینی‌تر هستند زیرا قیمت‌ها از قبل مشخص شده‌اند.
• مناسب برای پروژه‌های کوچک و متوسط: این روش برای پروژه‌هایی که حجم کار کمتری دارند و جزئیات زیادی ندارند، مناسب‌تر است.

معایب متره بسته

• دقت کمتر: این روش ممکن است دقت کمتری نسبت به متره باز داشته باشد زیرا قیمت‌های فهرست بها ممکن است با قیمت‌های واقعی بازار تفاوت داشته باشند.
• انعطاف‌پذیری کمتر: در صورت تغییر در پروژه، تغییر در فهرست بها ممکن است دشوار باشد.
• مناسب نبودن برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده: این روش برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده که جزئیات زیادی دارند و تغییرات زیادی در آن‌ها رخ می‌دهد، مناسب نیست.

2. متره باز (تجزیه بهاء یا آنالیز بهاء)

متره باز، که به آن تجزیه بهاء یا آنالیز بهاء نیز گفته می‌شود، روشی است که در آن هزینه‌های پروژه بر اساس تجزیه و تحلیل دقیق هر آیتم کاری محاسبه می‌شوند. در این روش، مهندس مترور باید قیمت واحد هر آیتم را با توجه به عوامل مختلفی مانند قیمت مصالح، نیروی انسانی، ماشین‌آلات و هزینه‌های بالاسری محاسبه کند. این روش زمان‌برتر و پیچیده‌تر از متره بسته است اما دقت بیشتری دارد.

مزایای متره باز:

• دقت بالا: این روش دقت بالایی دارد زیرا قیمت‌ها بر اساس شرایط واقعی پروژه محاسبه می‌شوند.
• انعطاف‌پذیری: در صورت تغییر در پروژه، می‌توان قیمت‌ها را به راحتی تنظیم کرد.
• مناسب برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده: این روش برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده که جزئیات زیادی دارند و تغییرات زیادی در آن‌ها رخ می‌دهد، مناسب است.

معایب متره باز:

• زمان‌بر و پیچیده: این روش نسبت به متره بسته زمان‌برتر و پیچیده‌تر است.
• نیاز به تخصص: انجام این روش نیاز به تخصص و تجربه دارد.
• هزینه بیشتر: هزینه انجام این روش ممکن است بیشتر از متره بسته باشد.

مراحل انجام متره و برآورد

متره و برآورد یک فرآیند چند مرحله‌ای است که نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. مراحل اصلی انجام متره و برآورد عبارتند از:

1. جمع‌آوری اطلاعات: در این مرحله، اطلاعات مورد نیاز برای متره و برآورد جمع‌آوری می‌شود. این اطلاعات شامل نقشه‌های اجرایی، مشخصات فنی، فهرست بها، شرایط قرارداد و سایر مدارک مرتبط با پروژه است.
2. بررسی نقشه‌ها و مشخصات فنی: در این مرحله، نقشه‌ها و مشخصات فنی به دقت بررسی می‌شوند تا مقادیر کار برای هر آیتم مشخص شود. این کار نیازمند دانش فنی و تجربه در زمینه متره و برآورد است.
3. تهیه صورت متره: در این مرحله، مقادیر کار برای هر آیتم در یک جدول به نام صورت متره وارد می‌شود. صورت متره شامل اطلاعاتی مانند شماره آیتم، شرح آیتم، واحد اندازه‌گیری، مقدار و توضیحات است.
4. محاسبه قیمت واحد: در این مرحله، قیمت واحد هر آیتم بر اساس عوامل مختلفی مانند قیمت مصالح، نیروی انسانی، ماشین‌آلات و هزینه‌های بالاسری محاسبه می‌شود.
5. تهیه خلاصه متره: در این مرحله، مقادیر و قیمت‌های واحد هر آیتم در یک جدول به نام خلاصه متره تجمیع می‌شوند. خلاصه متره شامل اطلاعاتی مانند شماره فصل، شرح فصل، مقدار کل، قیمت واحد کل و قیمت کل فصل است.
6. تهیه برآورد هزینه‌ها: در این مرحله، هزینه‌های کل پروژه بر اساس خلاصه متره محاسبه می‌شود. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های مستقیم، غیرمستقیم و سود پیمانکار است.
7. تهیه گزارش نهایی: در این مرحله، گزارش نهایی متره و برآورد تهیه می‌شود. این گزارش شامل خلاصه متره، برآورد هزینه‌ها، تجزیه و تحلیل قیمت‌ها و سایر اطلاعات مرتبط با پروژه است.

نرم افزارهای متره و برآورد

استفاده از نرم‌افزارهای متره و برآورد، سرعت و دقت این فرآیند را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. برخی از نرم‌افزارهای پرکاربرد در این زمینه عبارتند از:

• تدبیر: این نرم‌افزار قابلیت‌های کاملی برای متره و برآورد پروژه‌های عمرانی دارد و از محبوبیت بالایی در ایران برخوردار است.
• راهدار: این نرم‌افزار به طور خاص برای متره و برآورد پروژه‌های راهسازی طراحی شده است.
• MSP: این نرم‌افزار یک ابزار قدرتمند برای مدیریت پروژه است که قابلیت‌های متره و برآورد را نیز دارد.
• Excel: اگرچه اکسل یک نرم‌افزار تخصصی متره و برآورد نیست، اما با استفاده از فرمول‌ها و توابع آن می‌توان متره و برآورد را انجام داد.

نکات مهم در متره و برآورد

• دقت و توجه به جزئیات: متره و برآورد نیازمند دقت بالا و توجه به جزئیات است. هرگونه اشتباه در این فرآیند می‌تواند منجر به خسارات مالی قابل توجهی شود.
• استفاده از منابع معتبر: برای محاسبه قیمت‌ها باید از منابع معتبر مانند فهرست بها، قیمت‌های روز بازار و تجربیات قبلی استفاده کرد.
• به‌روزرسانی اطلاعات: قیمت‌ها و شرایط بازار به طور مداوم در حال تغییر هستند. بنابراین، باید اطلاعات متره و برآورد را به‌روز نگه داشت.
• مشاوره با متخصصان: در صورت نیاز، می‌توان از مشاوره متخصصان متره و برآورد استفاده کرد.
• استفاده از نرم‌افزار: استفاده از نرم‌افزارهای متره و برآورد می‌تواند به افزایش سرعت و دقت این فرآیند کمک کند.

متره و برآورد تقریبی چیست؟

متره و برآورد تقریبی، همانطور که از نامش پیداست، تخمینی از مقادیر و هزینه‌های مورد نیاز برای اجرای یک پروژه است. این نوع متره و برآورد معمولاً در مراحل اولیه پروژه، زمانی که اطلاعات کاملی در دسترس نیست، انجام می‌شود. هدف از متره و برآورد تقریبی، ارائه یک دید کلی از هزینه‌های پروژه و امکان‌سنجی آن است. این برآورد می‌تواند به کارفرما در تصمیم‌گیری در مورد ادامه یا عدم ادامه پروژه کمک کند.

متره و برآورد تقریبی معمولاً بر اساس اطلاعات محدودی مانند نقشه‌های اولیه، مشخصات فنی کلی و تجربه‌های قبلی انجام می‌شود. به همین دلیل، دقت این برآورد نسبت به متره و برآورد تفصیلی کمتر است. با این حال، این برآورد می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار کارفرما قرار دهد و به او در تصمیم‌گیری‌های اولیه کمک کند.

ضرایب مربوط به فهرست بها

ضرایب فهرست بها، اعدادی هستند که برای تعدیل قیمت‌های فهرست بها به کار می‌روند. فهرست بها، فهرستی از قیمت‌های واحد برای اقلام مختلف مورد استفاده در پروژه‌های عمرانی است که توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تهیه می‌شود. با این حال، قیمت‌های فهرست بها ممکن است با قیمت‌های واقعی بازار تفاوت داشته باشند. به همین دلیل، از ضرایب فهرست بها برای تعدیل قیمت‌های فهرست بها و نزدیک کردن آن‌ها به قیمت‌های واقعی استفاده می‌شود.

ضرایب فهرست بها معمولاً به صورت ماهانه یا فصلی توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتشر می‌شوند. این ضرایب بر اساس عوامل مختلفی مانند تورم، نوسانات قیمت مصالح و تغییرات دستمزدها محاسبه می‌شوند. استفاده از ضرایب فهرست بها در متره و برآورد، به افزایش دقت برآورد و کاهش ریسک‌های مالی پروژه کمک می‌کند.

آنالیز بها چیست؟

آنالیز بها یا تجزیه بها، فرایندی است که در آن هزینه‌های اجرای هر فعالیت در یک پروژه به تفصیل بررسی و محاسبه می‌شود. این فرایند شامل تجزیه هر فعالیت به اجزای تشکیل‌دهنده آن، مانند مصالح، نیروی انسانی، ماشین‌آلات و هزینه‌های بالاسری، و محاسبه هزینه هر جزء است. آنالیز بها به منظور تعیین قیمت واحد هر فعالیت و در نهایت برآورد هزینه کل پروژه انجام می‌شود.

صورت وضعیت چیست؟

صورت وضعیت، سندی است که توسط پیمانکار تهیه می‌شود و شامل جزئیات کارهای انجام شده در یک دوره زمانی مشخص است. این سند شامل اطلاعاتی مانند مقادیر کار انجام شده، قیمت واحد هر فعالیت و هزینه کل کارهای انجام شده است. صورت وضعیت به منظور پرداخت صورتحساب پیمانکار به کارفرما استفاده می‌شود.