شرایط عمومی پیمان چیست؟ + فایل WORD و PDF

به استناد ماده ۲۳ قانون برنامه و بودجه آیین نامه اجرایی آن و نظام فنی و اجرایی طرح های عمرانی کشور، به پیوست موافقتنامه شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان کارهای پیمانکاری و مقررات مربوط به آنها که از نوع گروه اول (لازم الاجرا) به شمار می رود ارسال می شود تا از تاریخ ابلاغ برای انعقاد پیمان ها مورد عمل قرار گیرد.

در مواردی که این مجموعه به طور کامل پاسخگوی نیاز کار نیست، دستگاه اجرایی تغییرات مورد نظر خود را به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد مینماید تا پس از تأیید سازمان برنامه و بودجه به مورد اجرا گذاشته شود.

پیمان های حمل و نقل پیمان های خرید مصالح تجهیزات و ماشین آلات و پیمان های تهیه و نصب تجهیزات صنعتی که بیشتر از ۷۵ درصد برآورد هزینه آنها مربوط به تهیه تجهیزات و ماشین آلات است مشمول این بخشنامه نیست.

دانلود رایگان شرایط عمومی پیمان [PDF]

دانلود رایگان شرایط عمومی پیمان [WORD]

پیمان در قراردادهای پیمانکاری چیست؟

پیش از آن‌که به جزئیات «شرایط عمومی پیمان چیست» بپردازیم، باید خودِ واژهٔ «پیمان» را بشناسیم. در ادبیات حقوق مهندسی، پیمان همان موافقت‌نامه‌ای است که میان کارفرما و پیمانکار بسته می‌شود تا «یک کار تعریف-شده»—از احداث یک پل شهری تا نصب خط تولید یک کارخانه—با کیفیت، زمان و بودجهٔ توافقی اجرا شود. این سند فقط اعلان همکاری نیست؛ نقشهٔ راهِ حقوقی پروژه است و تمامی اسناد فنی، مالی و زمان­بندی به آن ضمیمه می­شوند و به آن اولویت می­دهند.

هدف نخست پیمان، توزیع شفاف ریسک است. با مشخص شدن مسئولیت‌ها، اختلافات احتمالی در حوزه‌هایی مانند تغییرات نقشه، افزایش قیمت مصالح یا حوادث قهری، پیشاپیش مدیریت می‌شود. دومین هدف، ایجاد چارچوب مالی سالم است؛ صورت­وضعیت‌ها، پیش­پرداخت‌ها و ضمانت‌نامه‌ها همه بر پایه همین سند رد و بدل می‌شوند و به سرمایه­گذار اطمینان می‌دهند که منابع به‌درستی مصرف خواهد شد. سومین هدف، تضمین کیفیت و ایمنی است؛ زیرا دستورالعمل‌های فنی، استانداردهای HSE و الزامات بیمه‌ای در متن پیمان تنیده شده‌اند.

اهمیت پیمان زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم بیش از ۶۵ درصد پروژه‌های عمرانی جهان به‌دلیل ابهام در تعهدات اولیه، با تأخیر یا افزایش هزینه مواجه می‌شوند. یک پیمان دقیق این ابهام را می‌زداید و به پروژه اجازه می‌دهد مطابق برنامه پیش برود. در پروژه‌های صنعتی نیز نبودِ پیمان استاندارد می‌تواند زنجیرهٔ تأمین را مختل کند و راه‌اندازی را ماه‌ها عقب بیندازد.

اکنون که با مفهوم و رسالت پیمان آشنا شدیم، در بخش بعدی وارد مبانی قانونی آن می‌شویم و خواهیم دید «شرایط عمومی پیمان» چگونه این اهداف را عملیاتی می‌کند.

شرایط عمومی پیمان چیست؟

شرایط عمومی پیمان مجموعه‌ای از مواد و مقررات استاندارد است که بر تمامی قراردادهای پیمانکاری طرح‌های عمرانی حاکم می‌باشد. این شرایط به صورت یک دفترچه رسمی از سوی سازمان برنامه و بودجه (معروف به نشریه ۴۳۱۱) ابلاغ شده و رعایت آن در پیمان‌های دولتی الزامی است​.

هدف اصلی شرایط عمومی پیمان، ایجاد چهارچوبی یکنواخت و منصفانه برای تنظیم روابط کارفرما و پیمانکار در پروژه‌های عمرانی است تا از طریق آن از بروز اختلافات جلوگیری شود و اجرای پروژه‌ها در چارچوب زمان، هزینه و کیفیت موردنظر کنترل گردد.

به بیان ساده، شرایط عمومی پیمان بخش ثابت قرارداد محسوب می‌شود که بدون نیاز به مذاکره مجدد بین طرفین پذیرفته شده است. این شرایط شامل مفاد کلی مانند تعاریف اصطلاحات، حقوق و تعهدات طرفین، روند پرداخت‌ها، تضمین‌ها، نحوه تغییر کار، فسخ یا خاتمه پیمان و حل اختلافات احتمالی است. وجود این مفاد مشترک باعث می‌شود که قراردادهای پیمانکاری بسیار شفاف‌تر و روان‌تر مدیریت شوند و بسیاری از سناریوهای پیچیده (مانند تأخیرات غیرمترقبه یا تغییر حجم کار) از پیش تعریف‌شده و قابل پیش‌بینی باشند.

از منظر اهمیت، آشنایی کامل مهندسان عمران و مدیران پروژه با شرایط عمومی پیمان ضروری است. این شرایط نقش ستون فقرات اسناد پیمان را ایفا می‌کند و بر جنبه‌های مختلف مدیریت پروژه – از کنترل هزینه و زمان گرفته تا مدیریت ریسک و تضمین کیفیت – تأثیر مستقیم دارد.

مواد مهم شرایط عمومی پیمان (ماده‌های ۱۶، ۱۷، ۱۸ و ۲۱)

اگر برایتان سؤال شده که «شرایط عمومی پیمان چیست» و چرا در هر قرارداد عمرانی دولتی بارها به آن ارجاع می‌شود، مرور چهار ماده زیر تصویر دقیقی به شما می‌دهد. این مواد در عمل بیشترین بحث، مکاتبه و حتی دعوی را بین کارفرما و پیمانکار رقم می‌زنند، بنابراین شناخت جزئیات و نکات اجرایی-شان حیاتی است.

ماده ۱۶ – تأییدات پیمانکار

در ماده ۱۶، پیمانکار متعهد می‌شود کلیه نقشه‌ها، اسناد و صورت‌جلسات را بررسی و «بی‌قید-و-شرط» تأیید کند؛ اما در کارگاه واقعی، این «تأیید بدون شرط» می‌تواند به زیان پیمانکار تمام شود.

• نکته اجرایی برای پیمانکار: قبل از امضا، یک «برگه کنترل» جداگانه تنظیم کنید و نواقص یا استثناها را شفاف بنویسید. این برگه ضمیمه تأییدات می‌شود و بعداً در دعاوی تأخیر یا تغییر مقادیر، مستند دفاع شماست.

• نکته برای کارفرما: اصرار بر تأیید بی‌قید می‌تواند پروژه را تا ماه‌ها متوقف کند. بهتر است به پیمانکار اجازه دهید «تأیید مشروط» ارائه کند تا کار پیش برود و در عین حال، ایرادات فنی در مسیر اصلاح شود.
  یک مثال عملی: در پروژه خط لوله شهر X، پیمانکار با اضافه کردن یک بند شرطی در تأییدات، امکان تطبیق نقشه‌ها با استاندارد جدید آتش‌نشانی را حفظ کرد و از مطالبه ۶٪ خسارت تأخیر نجات یافت.

ماده ۱۷ – کارکنان و مقررات استخدام

این ماده حلقه اتصال مقررات کار و ایمنی با قرارداد عمرانی است. پیمانکار باید فقط از پرسنل واجد صلاحیت استفاده کند و هر زمان کارفرما یا مهندس مشاور صلاحیت فردی را رد کرد، او را تعویض نماید.

• پیمانکار چه کند؟ پیشنهاد می‌شود پیش از شروع کار، فهرست کارکنان کلیدی را با رزومه و گواهی صلاحیت به‌صورت رسمی به کارفرما تحویل دهید. این کار مانع تعویق‌های بعدی می‌شود و در صورت تغییر ناگهانی نیرو، «گواهی جانشین» آماده دارید.

• کارفرما چه کند؟ برای جلوگیری از توقف پروژه، مدت زمان منطقی (مثلاً ۱۰ روز) برای جایگزینی نیرو در شرایط خصوصی پیمان قید کنید؛ در غیر این صورت، پیمانکار ممکن است ماه‌ها فرصت بخواهد.
  بسیاری از پروژه‌ها از بند «جریمه تأخیر روزانه برای کمبود نیروی کلیدی» سود برده‌اند؛ این بند به‌طور میانگین ۴ درصد زمان کل پروژه را ذخیره کرده است.

مواد ۱۸ و ۲۱ – مسئولیت حسن اجرا و حفاظت از کار

مواد ۱۸ و ۲۱ دو روی یک سکه‌اند؛ اولی از «کیفیت اجرا» سخن می‌گوید و دومی از «نگه‌داری و ایمنی» کارگاه و شخص ثالث. خلاصه تعهدات به زبان ساده: پیمانکار صاحبِ کار است تا تحویل موقت؛ هر خسارت، قصور یا سرقت بر گردن اوست، مگر خلافش را ثابت کند.

• برنامه‌ریزی و گزارش‌دهی (ماده ۱۸): اگر برنامه تفصیلی به‌روز نشود، هر تأخیر، غیرمجاز محسوب می‌شود. راهکار عملی، استفاده از نرم افزار MSP و ارسال «به‌روزرسانی هفتگی» برای مهندس مشاور است. این گزارش‌های دیجیتال در محاکم، مدرک معتبری به‌شمار می‌آید.

• بیمه و ایمنی (ماده ۲۱): پیمانکار باید کل کار و ماشین‌آلات را به نفع کارفرما بیمه کند؛ حق بیمه را کارفرما می‌پردازد اما انتخاب پوشش مناسب و تمدید به‌موقع، مسئولیت پیمانکار است. در پروژه برج اداری Y، کوتاهی در تمدید بیمه منجر به خسارت ۳۲ میلیارد ریالی شد که از صورت‌وضعیت پیمانکار کسر گردید.

• ضمانت اجرا: بند «ح» ماده ۲۱ به کارفرما اجازه می‌دهد در صورت قصور پیمانکار، خودش اقدامات حفاظتی را انجام دهد و ۱۵٪ اضافه بر هزینه را به حساب بدهی پیمانکار منظور کند. پیشنهاد می‌شود پیمانکاران یک «چک-لیست ایمنی» روزانه تکمیل و با امضای کارفرما بایگانی کنند تا بعدها منبع اختلاف نباشد.

شرایط خصوصی پیمان، تفاوت‌ها و نکات اجرایی

شرایط خصوصی پیمان بُعد «سفارشی» هر قرارداد است؛ بندی که اجازه می‌دهد دو طرف، قواعد کلی نشریه ۴۳۱۱ را با مختصات واقعی پروژه وفق دهند و ریسک‌ها را منصفانه توزیع کنند. این بخش نه‌تنها تکمیل-کننده شرایط عمومی است، بلکه ابزاری برای پیشگیری از اختلاف‌هایی است که پاسخ روشن «شرایط عمومی پیمان چیست» نمی‌یابد.

مفهوم و دامنه
شرایط خصوصی روی سه محور می‌چرخد: شرح دقیق کار، شیوه پرداخت و زمان‌بندی. هر بند باید شفاف، قابل اندازه-گیری و منطبق با قوانین آمره باشد. برای مثال، در پروژه‌ای با فناوری وارداتی می‌توان بند «آزمون نهایی توسط نماینده سازنده» را افزود؛ بندی که در قرارداد ساختمانی ساده لزومی ندارد.

نحوه تنظیم متناسب با پروژه
۱. فهرست ریسک‌ها را با مشارکت کارفرما و پیمانکار تهیه کنید.
۲. به هر ریسک یک «بند» و یک «پاسخ مالی یا زمانی» اختصاص دهید.
۳. عددهای شناور (نرخ ارز، دستمزد) را با فرمول تعدیل در شرایط خصوصی مستقر کنید. این روش، صورت‌وضعیت‌ها را از مذاکره‌های فرسایشی نجات می‌دهد.

تفاوت اساسی با شرایط عمومی
شرایط عمومی تکلیف می‌کند؛ شرایط خصوصی اجازه می‌دهد. نخستین مجموعه «قانون» است و تغییرناپذیر، دومی «قرارداد» است و تابع اراده طرفین. اگر تعارضی رخ دهد، دادگاه ابتدا به مواد عمومی استناد می‌کند و تنها در صورت سکوتِ آن، مفاد خصوصی را ملاک قرار می‌دهد.

نکته اجرایی طلایی
هر بند خصوصی باید پیوست اجرایی داشته باشد (برنامه زمان-بندی، فهرست تجهیزات، استاندارد کیفی). بدون مستند اجرایی، بند خصوصی در عمل قابل استناد نیست.