ضریب بالاسری چیست؟ + جدول آنالیز

در عرصه پروژه‌های عمرانی و غیرعمرانی، هزینه‌های اجرایی فراتر از محاسبات اولیه فهرست بها می‌باشند. عوامل پنهانی همچون هزینه‌های اداری، بیمه‌ها، و سود پیمانکار، می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر سود و زیان پروژه داشته باشند.

برای درک بهتر اهمیت ضریب بالاسری، به این سوال فکر کنید: آیا هزینه‌هایی مانند حقوق سرپرست کارگاه، مهندسین دفتر فنی، و اجاره دفتر مرکزی در آنالیز ردیف‌های فهرست بها دیده شده‌اند؟ پاسخ منفی است. فهرست بها تنها هزینه‌های مستقیم اجرایی را پوشش می‌دهد و هزینه‌های بالاسری را نادیده می‌گیرد.

به منظور پوشش این هزینه‌های غیرمستقیم و تضمین سودآوری پروژه برای پیمانکار، مفهوم “ضریب بالاسری” مطرح می‌گردد. این ضریب، با اعمال بر قیمت های فهرست بهایی پروژه، کل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم را محاسبه می‌کند.

در این مقاله، به واکاوی مفهوم ضریب بالاسری و کاربرد آن در پروژه‌های مختلف خواهیم پرداخت.

هزینه بالاسری چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

در دنیای پروژه‌های عمرانی، هزینه‌ها همیشه به صورت شفاف و قابل پیش‌بینی نیستند. در کنار هزینه‌های مستقیم اجرایی که در فهرست بها آمده‌اند، هزینه‌های غیرمستقیم دیگری نیز وجود دارند که پیمانکار را متحمل بار مالی می‌کنند. این هزینه‌ها، که به آن‌ها “هزینه‌های بالاسری” گفته می‌شود، می‌توانند مستقیماً به یک پروژه خاص مرتبط باشند یا حتی چندین پروژه را تحت تأثیر قرار دهند.

ضریب بالاسری در واقع عددی است که با ضرب شدن در ارزش فهرست بهایی فعالیت‌های پروژه، کل هزینه‌های مستقیم و بالاسری پروژه را به ما می‌دهد.

این ضریب، تمام هزینه‌های غیرمستقیم پروژه را در بر می‌گیرد و اهمیت آن به حدی است که سازمان برنامه و بودجه کشور، مبحثی را به آن اختصاص داده و در پیوست سوم فهرست بها به تفصیل به آن پرداخته است.

انواع هزینه‌های بالاسری

هزینه‌های بالاسری به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1- هزینه بالاسری عمومی

این دسته از هزینه‌ها به طور مستقیم به یک پروژه خاص مرتبط نیستند و به فعالیت‌های کلی و مدیریتی شرکت مربوط می‌شوند. برخی از مهم‌ترین هزینه‌های بالاسری عمومی عبارت‌اند از:

• هزینه‌های نیروی انسانی دفتر مرکزی: شامل حقوق، مزایا، پاداش، عیدی و سنوات مدیران و کارکنان (مدیریت، دفتر فنی، اداری، مالی، تدارکات و خدمات).
• هزینه‌های بیمه: شامل بیمه‌های عمومی، حق بیمه کارکنان دفتر مرکزی (سهم کارفرما)، بیمه بیکاری و سایر بیمه‌های مرتبط با پرسنل.
• هزینه‌های حمل و نقل: شامل هزینه‌های استهلاک، سوخت، تعمیرات و نگهداری وسایل نقلیه دفتر مرکزی و همچنین هزینه‌های ایاب و ذهاب کارمندان و مدیران (با وسایل نقلیه عمومی یا شخصی).
• هزینه‌های دفتر مرکزی: شامل اجاره یا سرمایه‌گذاری در محل دفتر، هزینه‌های جاری نگهداری و تعمیرات، استهلاک وسایل و تجهیزات، آب، برق، گاز، سوخت، تلفن، اینترنت، پست، پذیرایی، لوازم التحریر، ملزومات اداری، فتوکپی و چاپ نقشه.
• هزینه‌های مناقصه: شامل هزینه‌های تهیه و تکثیر اسناد مناقصه، هزینه‌های شرکت در مناقصه‌ها، هزینه‌های ضمانت‌نامه‌های شرکت در مناقصه‌ها و سایر هزینه‌های مرتبط با فرآیند مناقصه.
• هزینه‌های متفرقه: شامل هزینه‌های حقوقی و قضایی، هزینه‌های مشاوره، حق عضویت در مجامع و انجمن‌های صنفی، هزینه‌های انتشارات و نشریات، و سایر هزینه‌های پیش‌بینی نشده و غیرقابل تفکیک.
• هزینه‌های دیگر: شامل عوارض شهرداری برای دفتر مرکزی، هزینه‌های سرمایه‌گذاری یا اجاره و هزینه‌های جاری نگهداری و بهره‌برداری از انبار مرکزی، استهلاک و هزینه‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات و دستگاه‌های رایانه‌ای دفتر مرکزی و نرم‌افزارهای مرتبط.

• هزینه بالاسری کار: این هزینه‌ها به یک پروژه خاص مرتبط هستند اما نمی‌توان آن‌ها را به یک فعالیت اجرایی خاص نسبت داد. به عنوان مثال، حقوق سرپرست کارگاه، هزینه‌های ضمانت‌نامه‌های پروژه، و مالیات از جمله هزینه‌های بالاسری کار هستند.

2- هزینه بالاسری کار

این دسته از هزینه‌ها به طور مستقیم به یک پروژه خاص مرتبط هستند اما نمی‌توان آن‌ها را به یک فعالیت اجرایی خاص نسبت داد. این هزینه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• هزینه‌های سرمایه‌گذاری:
  • هزینه تنخواه در گردش: هزینه‌ی تأمین نقدینگی پروژه.
  • هزینه وجوه حسن انجام کار: هزینه‌ی فرصت از دست رفته ناشی از نگهداری بخشی از مبلغ قرارداد توسط کارفرما.
• هزینه ضمانت‌نامه‌ها:
• • هزینه ضمانت‌نامه انجام تعهدات: تضمین انجام تعهدات پیمانکار.
  • هزینه ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت: تضمین بازگشت پیش‌پرداخت در صورت عدم انجام کار.
  • هزینه ضمانت‌نامه حسن انجام کار: تضمین بازگشت وجوه حسن انجام کار در صورت عدم انجام کار مطابق قرارداد.
• هزینه مالیات: مالیات‌های مرتبط با پروژه.
• هزینه صندوق کارآموزی: پرداخت به صندوق کارآموزی.
• سود پیمانکار: سود مورد انتظار پیمانکار.
• هزینه‌های مستمر کارگاه:
• • هزینه دستمزد نیروی انسانی: حقوق و مزایای پرسنل کارگاه.
  • هزینه نیروی انسانی خدماتی: نیروی انسانی در اختیار کارفرما و مهندس مشاور.
  • هزینه سفر: سفر مدیران و کارکنان به کارگاه.
  • هزینه تهیه نسخه‌های اضافی اسناد.
  • هزینه غذا و پذیرایی: غذا و پذیرایی در کارگاه.
  • هزینه‌های ارتباطی و متفرقه: پست، مخابرات، سفر مسئولان و سایر هزینه‌ها.
  • هزینه تأمین وسیله نقلیه: خودرو و حمل و نقل.
  • هزینه‌های اداری کارگاه: فتوکپی، چاپ، لوازم التحریر و …
  • هزینه آزمایش‌های پیمانکار: آزمایش‌های کنترل کیفیت.
• هزینه‌های تهیه مدارک فنی و تحویل کار:
• • هزینه‌های تهیه عکس و فیلم: مستندسازی پروژه.
  • هزینه تهیه نقشه‌های کارگاهی: نقشه‌های اجرایی دقیق.
  • هزینه تهیه نقشه‌های چون ساخت: نقشه‌های نهایی پروژه با تغییرات.
  • هزینه‌های برنامه‌ریزی و کنترل پروژه: مدیریت پروژه.
  • هزینه‌های نگهداری تا تحویل موقت: نگهداری پروژه تا تحویل.
  • هزینه‌های تحویل موقت و قطعی: مراحل اداری تحویل پروژه.
• هزینه‌های بیمه: سهم پیمانکار و بیمه بیکاری (در طرح‌های غیر عمرانی).

توضیح 1: هزینه‌ی دستمزد نیروی انسانی شاغل در تعمیرگاه ماشین‌آلات در هزینه‌های بالاسری منظور نمی‌شود.

توضیح 2: در طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، برخی هزینه‌ها توسط کارفرما پرداخت می‌شود و در هزینه‌های بالاسری منظور نمی‌شود.

نکته: به آیتم‌های پایه یا فهرستی تمامی ضرایب، به آیتم‌های ستاره‌دار برآوردی تمامی ضرایب و به آیتم‌های ستاره‌دار غیر برآوردی تنها ضریب بالاسری ضرب می‌شود.

ضریب بالاسری برای پروژه های عمرانی و غیر عمرانی

شاید برایتان سوال پیش بیاید که ضریب بالاسری در طرح‌‌های عمرانی و طرح‌‌های غیر عمرانی چه تفاوتی دارد؟ پیش از ذکر تفاوت آن‌ها در ضریب بالاسری به اختصار به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.

1- طرح‌های عمرانی

طرح‌هایی که جزئی از بودجه سالیانه کشور است و به منظور تحقق بخشیدن به هدف‌های برنامه عمرانی ۵ ساله، اجرا می‌گردد و تمام یا قسمتی از هزینه‌های اجرایی آن، از محل اعتبارات عمرانی تأمین می‌شود.

2- طرح‌های غیرعمرانی

طرح‌هایی که بودجه آن از منابعی غیر از بودجه عمرانی تامین شود.

حال که تفاوت طرح عمرانی و غیر عمرانی مشخص شد به سراغ اختلاف این دو طرح در انتخاب ضریب بالاسری می‌رویم.

مطابق دستورالعمل کاربرد فهرست بها 1403، ضریب بالاسری طرح‌های عمرانی برای کارهایی که به صورت مناقصه واگذار می‌شود برابر 1.30 و برای کارهایی که به صورت ترک تشریفات مناقصه یا عدم الزام برگزاری مناقصه است برابر 1.20 در نظر گرفته می‌شود.

ضریب بالاسری طرح‌های غیرعمرانی برای کارهایی که به صورت مناقصه واگذار می‌شوند، برابر 1.41 و برای کارهایی که به صورت ترک تشریفات مناقصه یا عدم الزام برگزاری مناقصه است برابر 1.3 در نظر گرفته می‌شود.

برای مقایسه تفاوت ضریب بالاسری طرح‌‌های عمرانی و غیرعمرانی جدول زیر را مشاهده کنید.

عمده تفاوت ضریب بالاسری طرح‌ های عمرانی و غیرعمرانی به پرداخت سهم بیمه پیمانکار مربوط می‌شود.

آنالیز ضریب بالاسری در شرایط عمومی پیمان

اگرچه سازمان برنامه و بودجه آنالیز دقیقی برای محاسبه ضریب بالاسری در طرح‌های عمرانی و غیرعمرانی ارائه نداده است، اما با بررسی موارد تاثیرگذار در این آنالیز و استفاده از فرمول ذکر شده در جدول شماره 6 دستورالعمل نحوه ارائه تجزیه بها، می‌توان به درکی از نحوه محاسبه این ضرایب دست یافت.

در ادامه، برای روشن‌تر شدن جزئیات محاسبه ضریب بالاسری، آنالیز این ضریب را برای پروژه‌های عمرانی و غیرعمرانی به تفکیک ارائه خواهیم کرد. این آنالیزها نشان می‌دهند که چگونه هزینه‌های مختلف در تعیین ضریب بالاسری نقش دارند و تفاوت اصلی بین این دو نوع پروژه در کدام بخش‌ها نهفته است.

1- آنالیز ضریب بالاسری طرح های عمرانی

2- آنالیز ضریب بالاسری طرح های غیر عمرانی